วิศวกรอาคารต้องรู้ EP.8: การจัดการพลังงานในอาคาร – ประหยัดแบบมีข้อมูล ไม่ใช่แค่ปิดไฟ

จักรพันธ์ ภวังคะรัตน์

Head of Property and Asset Management, JLL Thailand

เลขาธิการ สมาคมบริหารทรัพย์สินแห่งประเทศไทย

20 April 2025

จากซีรีส์: วิศวกรอาคารต้องรู้

ทุกคนอยากประหยัดพลังงาน แต่คำถามสำคัญคือ…เรา “รู้” หรือไม่ว่าใช้พลังงานอะไร ที่ไหน อย่างไร?และสิ่งที่เราทำ “ลดได้จริง” หรือแค่ “รู้สึกว่าลด”?

โลกของการจัดการพลังงานในอาคารยุคนี้ต้องเปลี่ยนจากแนวคิด “ใช้ให้น้อย” ไปสู่ “ใช้ให้รู้ ใช้ให้คุ้ม ใช้แล้วตรวจสอบได้”และคนที่ทำสิ่งนี้ได้ดีที่สุด คือ “วิศวกรอาคาร” ที่เข้าใจระบบและตัวเลข

1. Energy Management คืออะไร?

การจัดการพลังงาน (Energy Management) คือการวางแผน ตรวจสอบ และควบคุมการใช้พลังงานในอาคารอย่างมีระบบเพื่อให้เกิดผลลัพธ์เชิงธุรกิจและสิ่งแวดล้อม ได้แก่:

• ลดต้นทุนการดำเนินงาน

• เพิ่มประสิทธิภาพระบบต่าง ๆ

• สร้างภาพลักษณ์ด้านความยั่งยืน

• และตอบสนองข้อกำหนดตามกฎหมาย

2. ข้อมูลคือจุดเริ่มต้นของการประหยัด

"สิ่งที่วัดได้เท่านั้นจึงจะจัดการได้"เพราะฉะนั้นการมี ข้อมูลพลังงานที่แม่นยำ จึงเป็นจุดตั้งต้นที่สำคัญที่สุด

เครื่องมือพื้นฐานที่อาคารควรมี

• Energy Meter รายโซน/อุปกรณ์หลัก

• Water / Gas Meter สำหรับระบบน้ำร้อน/ครัว

• Power Analyzer ตรวจคุณภาพไฟฟ้า

• BMS / EMS ศูนย์กลางรวบรวมข้อมูลจากหลายระบบ

3. จากการวัด สู่การวิเคราะห์

แค่ดูตัวเลข kWh ยังไม่พอ ต้องวิเคราะห์ว่า:

• ใช้พลังงานมากเพราะอะไร?

• พื้นที่ใดใช้มากที่สุด? เวลาไหน Peak?

• การเปลี่ยนพฤติกรรมหรือระบบ ช่วยลดพลังงานได้เท่าไร?

• มีโหลดพื้นฐาน (Base Load) ที่ไม่ควรมีหรือไม่?

ตัวอย่างเครื่องมือวิเคราะห์

• กราฟโหลดรายชั่วโมง (Load Profile)

• kWh/m² ต่อพื้นที่ใช้สอย

• kWh/Person/Day

• ความสัมพันธ์กับสภาพอากาศภายนอก

4. เครื่องมือยุคใหม่เพื่อจัดการพลังงาน

• BMS: มอนิเตอร์และควบคุมระบบหลัก

• AFDD: ตรวจจับความผิดปกติที่ทำให้สูญเสียพลังงาน

• CMMS: วางแผนบำรุงรักษา ลดพลังงานสูญเปล่า

• EMS Platform: วิเคราะห์เชิงสถิติ เปรียบเทียบก่อน–หลัง

• IoT Sensor: วัดค่าจากพื้นที่ใช้งานจริง

• Smart Control: สั่งงานตามเงื่อนไขเวลา/คน/โหลด

5. แนวทางประหยัดที่ทำได้จริง

• ปรับ Setpoint ระบบแอร์ให้เหมาะสม (24–26°C)

• ใช้ Occupancy Sensor ปิดไฟเมื่อไม่มีคน

• ตั้ง Scheduling ระบบแสง/แอร์ให้สอดคล้องกับพฤติกรรม

• ตรวจ Base Load ว่ามีอุปกรณ์ทำงานไม่จำเป็นหรือไม่

• ปรับโหลดเครื่องจักรให้เหมาะสม เช่น สลับใช้ Chiller, VSD

• สื่อสารกับผู้ใช้อาคารเพื่อเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้

6. บทบาทของวิศวกรอาคาร

• วางแผนและติดตามการใช้พลังงาน

• สื่อสารผ่านรายงานที่เข้าใจง่าย

• ใช้ระบบ BMS–CMMS–EMS อย่างเป็นระบบ

• เป็นที่ปรึกษาแก่ฝ่ายบริหารในการวางแผนลงทุนด้านพลังงาน

• ประเมินผลลัพธ์ทางเทคนิคควบคู่กับเชิงธุรกิจ

• ทำงานแบบ Data-Driven Engineer ที่มี Impact จริง

7. การจัดการพลังงานตามกฎหมาย – รู้ไว้ ใช่แค่เพื่อผ่านตรวจ

อาคารควบคุม คืออะไร?

อาคารที่ไม่ใช่พระที่นั่ง สถานทูต หรืออาคารศาสนา และมีลักษณะดังนี้:

1. มีการติดตั้งหม้อแปลงไฟฟ้ารวมกันตั้งแต่ 1,000 กิโลวัตต์ หรือ 1,175 kVA ขึ้นไป

2. หรือมีการใช้พลังงานรวมในปีปฏิทินที่ผ่านมา ตั้งแต่ 20 ล้านเมกะจูลขึ้นไป (รวมการใช้ไฟฟ้า พลังงานความร้อนจากไอน้ำ หรือเชื้อเพลิงอื่น ๆ)

หน้าที่ของอาคารควบคุม

• แต่งตั้ง “ผู้รับผิดชอบด้านพลังงาน” ต้องขึ้นทะเบียนกับกรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน (พพ.)

• จัดทำรายงานการใช้พลังงานประจำปี รายงานพลังงานไฟฟ้า น้ำมัน น้ำประปา ฯลฯส่งภายในเดือนมีนาคมของทุกปี ผ่านระบบออนไลน์ของ พพ.

• จัดทำ “แผนอนุรักษ์พลังงาน”ระบุเป้าหมาย มาตรการ และแผนติดตามผล

• ตรวจสอบและบำรุงรักษาระบบตามแผนงานที่กำหนดไว้

บทบาทของวิศวกรในเรื่องนี้

• ร่วมเก็บข้อมูล วิเคราะห์ และจัดทำรายงานกับผู้รับผิดชอบด้านพลังงาน

• ใช้ระบบ BMS, EMS, CMMS เพื่อจัดเก็บและยืนยันข้อมูล

• เสนอแนวทางลดการใช้พลังงานที่ปฏิบัติได้จริง

• ประเมินผลลัพธ์จากมาตรการ และวางแผนปรับปรุงต่อเนื่อง

• เป็นผู้เชื่อมระหว่างข้อมูลเทคนิคกับการสื่อสารต่อผู้บริหาร

สรุปท้ายบท

การจัดการพลังงานที่ดี = ข้อมูล + เครื่องมือ + คน และเมื่อกฎหมายกำหนดให้ “ต้องทำ”วิศวกรอาคารจึงไม่ใช่แค่ผู้ดูแล แต่คือ “เจ้าภาพ” สำคัญที่จะเปลี่ยนการใช้พลังงานให้เกิดผลจริง ทั้งต่อองค์กร ต่อประเทศ และต่อโลก

EP.9: แนวโน้มวิศวกรรมอาคารในอีก 5 ปีข้างหน้า – ทักษะใหม่ที่ต้องเตรียมให้พร้อมตั้งแต่วันนี้ติดตามตอนต่อได้ที่ www.jack-journal.com และเพจ Jack Journal มีเรื่องมาเล่า