🚇 ระบบปรับอากาศและระบายอากาศในสถานีรถไฟฟ้าใต้ดิน

จักรพันธ์ ภวังคะรัตน์

Head of Property and Asset Management, JLL Thailand

อดีตนายกสมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย (ACAT)

อดีตประธานสาขาเครื่องกล วิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทยฯ (วสท.)

3 October 2025

ทำไมเราถึงหายใจสบายและปลอดภัยได้

เวลาเราลงไปนั่งรถไฟฟ้าใต้ดิน หลายคนอาจไม่ทันคิดว่าเบื้องหลังการเดินทางที่สะดวกสบาย มี “ระบบควบคุมอากาศ” ซ่อนอยู่มากมาย เพื่อให้เราหายใจได้เต็มปอด ไม่ร้อน ไม่อับชื้น และที่สำคัญคือ “ปลอดภัย” หากเกิดเหตุฉุกเฉินอย่างไฟไหม้

บทความนี้จะพาไปรู้จักกับ Environmental Control System (ECS) ของสถานีรถไฟฟ้าใต้ดิน ว่ามีหน้าที่อย่างไร และทำไมถึงสำคัญกับผู้โดยสารทุกคน 🌬️

🌟 1. อากาศเย็นสบายในชั้นใต้ดิน: Air Conditioning System

ใต้ดินอากาศถ่ายเทยากกว่าบนดิน ระบบปรับอากาศจึงต้องทำงานหนักมาก

• พื้นที่ผู้โดยสาร (Public Area) → ใช้ AHU (Air Handling Unit) และ OAU (Outdoor Air Unit) คอยปรับอากาศและเติมอากาศใหม่จากภายนอก ✅ เย็นสบาย ✅ มีอากาศสดชื่น นำอากาศจากภายนอกมาเติม ไม่ใช่หมุนเวียนแค่ในอาคาร ✅ มีเซ็นเซอร์วัด CO₂ คอยปรับปริมาณอากาศให้เหมาะสมกับจำนวนคน

• พื้นที่หลังบ้าน (Back of House) เช่น ห้องควบคุมไฟฟ้า ห้องสื่อสาร → ใช้ FCU หรือแอร์เฉพาะทาง บางห้องสำคัญมีเครื่องปรับอากาศสำรองเผื่อฉุกเฉิน

พูดง่าย ๆ คือ ไม่ว่าคนจะเยอะแค่ไหน หรือเวลาไหน ก็ยังคงมีอากาศเย็นและสดชื่นเพียงพอ

🌟 2. การระบายอากาศกล: Mechanical Ventilation System

ไม่ใช่ทุกห้องที่ต้องเย็น แต่ทุกห้องต้อง “ระบายอากาศ”

• ห้องปั๊มน้ำ ห้องเก็บอุปกรณ์ หรือห้องน้ำ จะมี พัดลมดูดอากาศ (Exhaust Fan) และ พัดลมเติมอากาศ (Fresh Air Fan)

• ห้องที่มีการใช้สารเคมีหรือระบบดับเพลิงแบบก๊าซ → มี ระบบ Purging คอยดูดอากาศปนเปื้อนออกหลังการใช้งาน

สิ่งเหล่านี้ช่วยป้องกันไม่ให้เกิดกลิ่นอับ ควัน หรือสารอันตรายสะสม

🌟 3. ระบบระบายควันไฟ: Smoke Extraction System

นี่คือหัวใจของ “ความปลอดภัย” 🚨

• หากเกิดไฟไหม้ ระบบปรับอากาศปกติจะหยุดทันที เพื่อไม่ให้ควันกระจาย

• พัดลมระบายควันขนาดใหญ่จะทำงาน เพื่อดูดควันออกจากพื้นที่

• ออกแบบให้ควันลอยขึ้นสูง และเว้น “ระดับปลอดควัน” สูงอย่างน้อย 2.5 เมตร เพื่อให้คนยังมองเห็นทางหนีไฟและไม่สำลักควัน

ระบบนี้อ้างอิงมาตรฐาน NFPA 130 ระดับสากล ทำให้มั่นใจได้ว่าแม้อยู่ใต้ดินหลายสิบเมตรก็ยังปลอดภัย

🌟 4. ระบบอัดอากาศบันไดหนีไฟ: Staircase Pressurization System

เคยสังเกตไหมคะว่าเวลาเปิดประตูบันไดหนีไฟ อากาศจะพุ่งออกมาแรง ๆ? 💨นั่นคือ “ระบบอัดอากาศ”

• พัดลมจะเป่าลมเข้าไปในบันไดหนีไฟ เพื่อสร้างความดันสูง (+40 ปาสกาล)

• ทำให้ควันไฟไม่สามารถรั่วเข้ามาได้

• ผู้โดยสารจึงสามารถหนีไฟได้อย่างปลอดภัย

นี่คือการสร้าง “เกราะอากาศ” ที่มองไม่เห็น แต่ช่วยชีวิตได้จริง ๆ

🌟 5. สมองของระบบ: Chiller Manager System (CMS)

ระบบต่าง ๆ ที่เล่ามาทั้งหมดไม่ได้ทำงานแยกกัน แต่ถูกควบคุมด้วย “สมองกลาง”

• CMS ทำหน้าที่ควบคุมทั้งแอร์, การระบายอากาศ, ระบบควันไฟ, ระบบอัดอากาศ

• เชื่อมโยงกับ BMS (Building Management System) และ SCADA ทำให้วิศวกรสามารถดูแลและสั่งการจากศูนย์ควบคุมได้ทันที

เรียกได้ว่าเป็น AI ของสถานีรถไฟฟ้า ที่ช่วยให้ทุกอย่างทำงานสอดประสานกันเพื่อความปลอดภัย

🌟 สรุป

การนั่งรถไฟฟ้าใต้ดินอาจดูเป็นเรื่องธรรมดาในชีวิตประจำวัน แต่เบื้องหลังเต็มไปด้วย วิศวกรรมซับซ้อน ที่ออกแบบมาเพื่อให้ผู้โดยสารทุกคน ✅ หายใจสะดวก ✅ รู้สึกสบาย ✅ และปลอดภัยสูงสุดในกรณีฉุกเฉิน

ครั้งหน้าเวลาขึ้น MRT แล้วรู้สึกถึงอากาศเย็นสบาย ลองนึกถึงทีมวิศวกรและระบบ Eืnvironmental Control System ที่คอยทำงานอย่างเงียบ ๆ ใต้พื้นดิน 💙

รถไฟฟ้าใต้ดินไม่ใช่แค่เรื่องของ “ขบวนรถ” แต่คือการสร้าง “สภาพแวดล้อม” ที่ปลอดภัยและน่าอยู่สำหรับทุกคน