แอร์ในห้องเครื่องลิฟต์: ระเบิดเวลาที่ป้องกันได้ ด้วย All-Air System

จักรพันธ์ ภวังคะรัตน์

Head of Property Management, JLL Thailand

เลขาธิการ สมาคมบริหารทรัพย์สินแห่งประเทศไทย

22 August 2025

บทนำ

ห้องเครื่องลิฟต์ (Lift Machine Room) เปรียบเสมือนหัวใจและสมองของระบบขนส่งแนวดิ่งในอาคารสูง ทุกการเคลื่อนไหวขึ้นลงของผู้คนและสินค้าในอาคารถูกควบคุมจากห้องนี้ทั้งหมด อุปกรณ์สำคัญอย่าง ลิฟต์คอนโทรลเลอร์ (Lift Controller), มอเตอร์ลิฟต์ (Traction Motor) และ แผงวงจรควบคุม (VVVF Drive) ต่างถูกรวมอยู่ในห้องนี้

แต่สิ่งที่น่ากังวลคือ อาคารจำนวนไม่น้อยกลับเลือกติดตั้ง เครื่องปรับอากาศขนาดเล็ก อยู่ภายในห้องเครื่องลิฟต์ เพื่อแก้ปัญหาอุณหภูมิสูงจากการทำงานของอุปกรณ์ไฟฟ้าและมอเตอร์ โดยไม่ตระหนักเลยว่านี่คือการสร้าง “ระเบิดเวลา” ที่พร้อมจะทำลายระบบลิฟต์ได้ทุกเมื่อ

เพราะเครื่องปรับอากาศขนาดเล็กนี้มาพร้อมกับ น้ำคอนเดนเสท (condensate water) ซึ่งหากเกิดการรั่ว ไหลนอง หรือแม้เพียงหยดเล็ก ๆ ลงบนแผงวงจรไฟฟ้า ก็เพียงพอที่จะทำให้ระบบลิฟต์ทั้งตึกหยุดชะงักทันที และความเสียหายที่เกิดขึ้นมักมีมูลค่าสูงเกินกว่าที่เจ้าของอาคารหรือผู้จัดการจะอยากเสี่ยง

ความเสี่ยงจากการติดแอร์ในห้องเครื่องลิฟต์

การมีเครื่องแอร์ขนาดเล็กภายในห้องเครื่องลิฟต์ สร้างความเสี่ยงหลายด้านที่ผู้จัดการอาคารต้องตระหนัก ดังนี้

1. ท่อน้ำทิ้งอุดตันและน้ำคอนเดนเสทล้น

เครื่องปรับอากาศทุกตัวจะผลิตน้ำคอนเดนเสทออกมา ซึ่งต้องไประบายออกทางท่อน้ำทิ้ง หากท่อน้ำทิ้งเกิดการอุดตัน น้ำจะเอ่อล้นจากถาดรองน้ำทิ้ง (drain pan overflow) และไหลนองไปทั่วพื้นห้องเครื่อง

• น้ำที่นองบนพื้นอาจซึมเข้าสู่อุปกรณ์ไฟฟ้าที่ตั้งอยู่กับพื้น เช่น ตู้ควบคุม

• น้ำบางส่วนอาจไหลผ่านช่องทะลุลงไปยัง ปล่องลิฟต์ (hoistway) ส่งผลให้อุปกรณ์ในปล่อง เช่น เซนเซอร์ ประตู มอเตอร์ชั้นล่าง หรือสายเคเบิล ได้รับความเสียหาย

• ปัญหาเล็ก ๆ แค่ท่ออุดตัน จึงสามารถกลายเป็นหายนะที่ทำให้ลิฟต์เสียทั้งตึก

2. ปั๊มน้ำทิ้งเสีย

หลายอาคารเลือกติดตั้ง condensate pump เพื่อช่วยระบายน้ำออก แต่หากปั๊มเสียหายหรือขัดข้อง น้ำที่สะสมอยู่ในถาดจะเอ่อล้นในทันที ปัญหานี้มักเกิดขึ้นโดยไม่ทันมีสัญญาณเตือน ทำให้เกิดความเสียหายแบบฉับพลัน

3. ความชื้นสะสม

แม้น้ำจะไม่หยดตรง ๆ แต่ความชื้นสูงในห้องเครื่องก็เป็นอันตรายต่ออุปกรณ์ไฟฟ้า ความชื้นสามารถกัดกร่อนบอร์ดวงจร และทำให้เกิดการลัดวงจร (short circuit) ได้ง่าย

4. ความเสียหายที่แพงกว่าที่คิด

ลิฟต์คอนโทรลเลอร์และ VVVF Drive มีราคาหลักล้าน และต้องใช้เวลาหลายสัปดาห์กว่าจะซ่อมหรือเปลี่ยนใหม่ได้ ระหว่างนั้นอาคารต้องเผชิญกับ downtime ที่สร้างผลกระทบต่อผู้ใช้อาคารโดยตรง ทั้งในมุมความไม่สะดวก และในมุมความเชื่อมั่นต่อคุณภาพการจัดการอาคาร

หลักการออกแบบห้องเครื่องลิฟต์

ห้องเครื่องลิฟต์ถูกออกแบบมาเพื่อเป็นพื้นที่ทางไฟฟ้าที่ “แห้งและปลอดจากน้ำ” หลักการสำคัญที่ควรยึดถือ ได้แก่

• ห้องเครื่องและพื้นที่ที่เกี่ยวข้องกับลิฟต์ ต้องใช้เฉพาะงานลิฟต์เท่านั้น ไม่ควรนำไปใช้เพื่อวัตถุประสงค์อื่น

• ต้องปลอดจากท่อน้ำใดๆ รวมถึงท่อระบายน้ำฝน ท่อน้ำประปา ท่อระบายน้ำจากห้องน้ำ หรือระบบที่อาจก่อให้เกิดน้ำหรือความชื้น

• หากมีความจำเป็นต้องปรับอากาศ ต้องทำให้เครื่องปรับอากาศและส่วนที่มีน้ำอยู่ภายนอกห้อง

• ห้องเครื่องลิฟต์ควรเป็น Dry Room อย่างแท้จริง เพื่อคงความน่าเชื่อถือและความปลอดภัยของระบบ

• 
  

ทางเลือก: All-Air System

เพื่อตัดปัญหาเรื่องน้ำอย่างสิ้นเชิง แนวทางที่ปลอดภัยและยั่งยืนที่สุดคือการใช้ All-Air System

แนวคิดสำคัญ: แทนที่จะติดตั้งเครื่องปรับอากาศอยู่ในห้องเครื่องลิฟต์ → ย้ายเครื่องออกไปอยู่นอกห้อง แล้วเดิน เฉพาะท่อลม เข้ามา

การทำงานของ All-Air System

• AHU หรือ FCU ติดตั้งไว้ภายนอกห้อง เช่น บริเวณโถงบริการ หรือห้องเทคนิค

• เดินท่อลม Supply และ Return เข้าสู่ห้องเครื่อง โดยท่อทั้งหมดต้องมีฉนวนป้องกันการควบแน่น

• ควบคุมอุณหภูมิในห้องเครื่องด้วย thermostat ที่ติดตั้งในห้อง แต่สั่งงานเครื่องจากภายนอก

• มี fire damper / smoke damper ที่จุดเจาะผนังเพื่อความปลอดภัยด้านอัคคีภัย

ข้อดีของ All-Air System

1. ตัดปัญหาน้ำรั่ว → ไม่มีท่อน้ำ ไม่มีคอนเดนเสท ไม่มีความเสี่ยงน้ำล้นหรือรั่ว

2. ลดภาระการบำรุงรักษา → ทีมช่างไม่ต้องเข้าไปซ่อมหรือทำความสะอาดในห้องเครื่องลิฟต์

3. สภาพแวดล้อมเสถียร → สามารถควบคุมอุณหภูมิและความชื้นได้อย่างเหมาะสม

4. สอดคล้องกับหลักการด้านความปลอดภัย → ห้องเครื่องยังคงเป็นพื้นที่ไฟฟ้าแห้ง ปลอดภัยต่ออุปกรณ์

5. ลด downtime → ตัดความเสี่ยงที่อาจทำให้ลิฟต์ทั้งตึกหยุดการทำงาน

แนวทางออกแบบระบบ All-Air สำหรับห้องเครื่องลิฟต์

• วาง AHU/FCU ภายนอกห้อง เช่น บริเวณดาดฟ้า โถงทางเดิน หรือพื้นที่ห้องเครื่อง

• เดิน Duct Supply และ Return โดยหุ้มฉนวนป้องกันการควบแน่น

• Integration กับ BMS เพื่อให้ระบบอาคารสามารถมอนิเตอร์อุณหภูมิ ความผิดปกติ และมีการแจ้งเตือนทันทีหากเกิดปัญหา

เปรียบเทียบ All-Air กับการติดตั้งแอร์ในห้องเครื่องลิฟต์

หัวข้อ	แอร์ในห้องเครื่องลิฟต์	All-Air System (อยู่นอกห้อง)
ความเสี่ยงน้ำรั่ว	สูง (ท่อน้ำทิ้งอุดตัน, น้ำล้นถาด, ปั๊มเสีย)	ไม่มี
Maintenance	ต้องเข้าห้องเครื่องบ่อย	ดูแลจากภายนอกได้
ความเหมาะสมด้านความปลอดภัย	ไม่สอดคล้องหลักการ	สอดคล้อง
ความชื้นสะสม	สูง	ต่ำ
ต้นทุนเริ่มต้น	ต่ำ	สูงกว่าเล็กน้อย
ความคุ้มค่าในระยะยาว	ซ่อมบ่อย / เสี่ยง downtime	มั่นคง ปลอดภัย

Strong Recommendation

หากอาคารของคุณ มีแอร์อยู่ในห้องเครื่องลิฟต์แล้ว →ขอแนะนำอย่างยิ่ง (Strongly Recommend) ให้รีบย้ายออกไปอยู่นอกห้องทันที

เพราะทุกหยดน้ำคือนาฬิกานับถอยหลังสู่หายนะ

• น้ำล้นถาดทิ้ง → ไหลนองพื้น → เข้าสู่อุปกรณ์ไฟฟ้า → เสียหายทั้งระบบ

• น้ำไหลลงปล่องลิฟต์ → ทำอุปกรณ์ในปล่องเสียหาย → downtime ยกตึก

การลงทุนในการย้ายออกไปใช้ All-Air System แม้มีต้นทุนในช่วงแรก แต่ช่วยลดความเสี่ยงมหาศาลและคุ้มค่ากว่าแน่นอนเมื่อมองในมุม Life-Cycle Cost

บทเรียนสำหรับผู้จัดการอาคาร

1. อย่าเลือกทางลัด

   • การติดตั้งแอร์ในห้องเครื่องอาจดูง่ายและประหยัด แต่คือความเสี่ยงสูงในระยะยาว

2. คิดแบบ Life-Cycle Cost

   • ลงทุน All-Air = ลดความเสี่ยงระเบิดเวลา ลดการซ่อม และมั่นคงกว่า

3. สร้างมาตรฐานการตรวจสอบ

   • ทุกครั้งที่รับมอบอาคารใหม่ ควรตรวจห้องเครื่องลิฟต์ว่าไม่มีเครื่องแอร์อยู่ในห้องเครื่องลิฟต์

4. สื่อสารกับเจ้าของอาคาร

   • ใช้กรณีศึกษาและตัวเลขค่าเสียหายจริง อธิบายให้เจ้าของเห็นว่า ความเสี่ยงนี้ไม่ควรถูกละเลย

สรุป

ห้องเครื่องลิฟต์คือหัวใจของระบบลิฟต์ ต้องเป็นพื้นที่ ปลอดจากน้ำและความชื้น การมีเครื่องแอร์อยู่ในห้องเท่ากับการวาง “ระเบิดเวลา” ไว้กับอาคาร

All-Air System คือคำตอบที่ถูกต้องและยั่งยืน

• ไม่มีน้ำ ไม่มีท่อ ไม่มีความเสี่ยง

• เหมาะสมตามหลักวิศวกรรม

• ปลอดภัยและดูแลง่าย

• และสำคัญที่สุด ป้องกันไม่ให้ทั้งอาคารต้องหยุดชะงักจากปัญหาที่ป้องกันได้ตั้งแต่แรก

✍️ บทความนี้คือ “สัญญาณเตือน” สำหรับผู้จัดการอาคารและเจ้าของอาคารทุกคนอย่าปล่อยให้น้ำหยดเพียงไม่กี่หยด กลายเป็นวิกฤติที่ทำให้ทั้งอาคารหยุดทำงาน