เนื้องอกบนเส้นประสาทหู (Acoustic Neuroma)

หมายเหตุ บทความนี้เรียบเรียงมาจากเว็บเพจ http://www.patient.co.uk/health/acoustic-neuroma-leaflet มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ข้อมูลทั่วไป ไม่ใช่คำแนะนำทางการแพทย์ ผู้เขียนไม่ใช่แพทย์หรือบุคลากรทางการแพทย์ แต่ผู้เขียนเป็นโรคนี้และได้ศึกษาหาข้อมูลของโรคเพื่อทำความเข้าใจผู้เขียนเข้ารับการผ่าตัดเมื่อ 12 พ.ค. 2558

เนื้องอกบนเส้นประสาทหู (acoustic neuroma หรือ vestibular schwannoma) เป็นเนื้องอกในสมองแบบหนึ่ง ชนิดโตช้า เนื้องอกมักจะโตขึ้นเรื่อยๆแต่จะไม่แพร่ไปยังส่วนอื่นของร่างกาย

เนื้องอกโตอยู่บนเส้นประสาทในสมองที่อยู่ใกล้กับหู เนื้องอกจะทำให้มีปัญหาการได้ยินและการทรงตัว รวมถึงการมีเสียงในหู (tinnitus) โดยส่วนใหญ่แล้วจะไม่ทราบสาเหตุการเกิดเนื้องอก

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูส่วนใหญ่จะเป็นแบบโตช้าและไม่เป็นอันตรายต่อชีวิต ส่วนใหญ่รักษาโดยการผ่าตัด แต่การรักษาด้วยการฉายรังสีก็สามารถทำได้ การสูญเสียการได้ยินในหูอย่างถาวรด้านที่มีเนื้องอกเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นบ่อยหลังการรักษาเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

ภาพจาก google

1. เนื้องอกบนเส้นประสาทหูคืออะไร

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูเป็นเนื้องอกในสมองชนิดหนึ่งชนิดที่มีการเติบโต เนื้องอกบนเส้นประสาทหูไม่ใช่มะเร็ง เนื้องอกเติบโตบนเส้นประสาทในสมองที่มีชื่อว่า vestibulocochlear nerve เส้นประสาทนี้ควบคุมการได้ยินและการทรงตัว

ภาพจาก google

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูเติบโตจากเซลล์ชนิดหนึ่งที่เรียกว่า Schwann เซลล์นี้ห่อหุ้มเซลล์ประสาทอีกที นี่เป็นเหตุผลที่เรียกเนื้องอกนี้ว่า vestibular schwannoma เนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีแนวโน้มที่จะเติบโตช้ามากๆ และไม่แพร่กระจายไปส่วนอื่นของร่างกาย บางครั้งเนื้องอกนี้เล็กมากจนไม่ก่อนให้เกิดปัญหาหรืออาการใดๆเลย เนื้องอกที่มีขนาดใหญ่ขึ้นจะสามารถรบกวนการทำงานของ vestibulocochlear nerve

2. อะไรคือสาเหตุของเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

ยังไม่ทราบสาเหตุของการเกิดโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

3. เนื้องอกบนเส้นประสาทหูเกิดบ่อยแค่ไหน

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูเกิดขึ้นน้อยมาก ในแต่ละปีจะตรวจพบประมาณ 1 คนต่อประชากร 1 แสนคน

เนื้องอกสมองแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่

- เนื้องอกที่เกิดขึ้นในสมอง เนื้องอกบนเส้นประสาทหูอยู่ในกลุ่มนี้

- เนื้องอกที่แพร่มาจากส่วนอื่นของร่างกาย ชนิดนี้เป็นแบบมะเร็ง

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีสัดส่วนประมาณ 8% ของเนื้องอกสมองทั้งหมด ส่วนใหญ่เกิดในผู้ใหญ่วัยกลางคน เกิดในเด็กน้อยมาก และเกิดในผู้หญิงมากกว่าผู้ชายเล็กน้อย

4. อาการของเนื้องอกบนเส้นประสาทหูคืออะไร

เนื้องอกบนเส้นประสาทหูที่มีขนาดเล็กอาจไม่แสดงอาการอะไรเลย ถ้ามีอาการจากเนื้องอกบนเส้นประสาทหูก็จะเป็นอาการที่ค่อยๆเกิดขึ้นอย่างช้าๆเพราะเป็นเนื้องอกชนิดเติบโตช้า ควรปรึกษาแพทย์หากมีอาการตามด้านล่าง แต่อย่าลืมว่าเนื้องอกบนเส้นประสาทหูเกิดขึ้นน้อยมาก ดังนั้นถึงมีอาการตามด้านล่างก็อาจจะเกิดจากโรคอื่นๆได้

อาการที่พบบ่อยที่สุดของเนื้องอกบนเส้นประสาทหู คือ

การสูญเสียการได้ยิน การสูญเสียการได้ยินเกิดขึ้นในผู้ป่วยเนื้องอกบนเส้นประสาทหูส่วนใหญ่ โดยทั่วไปแล้วการสูญเสียการได้ยินจะค่อยเป็นค่อยไปและเกิดขึ้นกับหูข้างเดียว

เสียงในหู (tinnitus) ประมาณ 70% ของผู้ป่วยเนื้องอกบนเส้นประสาทหูจะมีเสียงในหู เสียงที่ได้ยินจะแตกต่างกันไป เสียงในหูหรือ tinnitus หมายถึงการได้ยินเสียงในหูโดยไม่มีเสียงจากภายนอก เสียงในหูเป็นอาการที่เกิดได้จากหลายโรค เช่น การมีขี้หูอุดตัน หูติดเชื้อ สูงอายุ และการได้ยินเสียงดังมากๆ

อาการอื่นๆ ของโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

Vertigo เป็นความรู้สึกว่าบ้านหมุน หรือ มึนงง ทั้งๆที่อยู่นิ่งๆ อาการบ้านหมุนอาจเกิดได้จากหลายสาเหตุที่เกี่ยวข้องกับหูชั้นใน ประมาณครึ่งหนึ่งของผู้ป่วยเนื้องอกบนเส้นประสาทหูจะมีอาการนี้ แต่น้อยกว่า 10% ที่จะเป็นอาการแรก

หน้าชา กระตุก หรือเจ็บ อาการเหล่านี้เกิดเนื่องจากเนื้องอกบนเส้นประสาทหูไปกดทับเส้นประสาทอื่น เส้นประสาทที่มักได้รับผลกระทบคือเส้นประสาทใบหน้า ประมาณ 25% ของผู้ป่วยเนื้องอกบนเส้นประสาทหูจะมีอาการชาที่ใบหน้าบางส่วน อย่างไรก็ตามมักจะเป็นอาการที่สังเกตไม่พบ อาการบนใบหน้าเหล่านี้อาจเกิดได้จากสาเหตุอื่นด้วย เช่น โรคปวดเส้นประสาทใบหน้า (trigeminal neuralgia) หรือมีเนื้องอกบนเส้นประสาทใบหน้า

อาการที่พบแต่น้อยของเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

ปวดหัว เป็นอาการที่พบน้อยของโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู อาจเกิดขึ้นได้ถ้าเนื้องอกมีขนาดใหญ่จนไปปิดกั้นทางไหลของน้ำในสมอง น้ำในสมองมีลักษณะใส ซึ่งใหลรอบสมองและไขสันหลัง ทำหน้าที่ปกป้องอวัยวะที่เปราะบางจากอันตรายทั้งด้านกายภาพและเคมี การปิดกั้นการไหลของน้ำในสมองจะทำให้เกิดภาวะน้ำคั่งในสมอง โดยจะทำให้เกิดความดันเพิ่มขึ้นและสมองถูกกดดันภายในกระโหลกศรีษะ ซึ่งจะทำให้เกิดอาการปวดหัว และสมองเสียหายได้

ปวดหู เป็นอีกหนึ่งอาการที่พบได้น้อยสำหรับผู้ป่วยเนื้องอกบนเส้นประสาทหู และอาการปวดหูอาจเกิดจากสาเหตุอื่นๆได้อีกมาก

ปัญหาสายตา เป็นอาการที่พบได้น้อยเช่นกัน ถ้าเกิดขึ้น มักจะเกิดจากภาวะน้ำคั่งในสมอง (ดูด้านบนในข้อปวดหัว)

5. การตรวจทดสอบเพื่อวินิจฉัยโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

โรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูวินิจฉัยได้ยาก หากแพทย์ทั่วไปสงสัยว่าท่านเป็นโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู มักจะส่งต่อการรักษาไปที่แพทย์เฉพาะทางด้าน หู คอ จมูก

ภาพจาก google

ภาพจาก google

การตรวจที่ดีที่สุดเพื่อวินิจฉัยโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูคือ การตรวจสแกนสมองด้วย MRI (magnetic resonance imaging) การตรวจสแกน MRI ใช้สนามแม่เหล็กและคลื่นวิทยุในการเก็บภาพสมองและโครงสร้างภายใน การตรวจ MRI ไม่เจ็บปวดแต่จะมีเสียงรบกวนและอาจทำให้รู้สึกอึดอัดในขณะเข้าไปในเครื่องตรวจ การตรวจ MRI ไม่ใช้รังสี X-ray (ซึ่งแตกต่างจาก CT scan ที่ใช้รังสี X-ray)

การทดสอบการได้ยิน อาจนำมาทดสอบหากสงสัยว่าเป็นโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู ทั้งนี้เป็นเพราะอาการที่พบประจำของโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูคือ การสูญเสียการได้ยิน หากการสแกน MRI พบว่ามีเนื้องอกบนเส้นประสาทหู การตรวจทดสอบการได้ยินในหูทั้งสองข้างก็จะเป็นประโยชน์ก่อนที่จะเริ่มรักษา

6. วิธีการรักษาโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีอะไรบ้าง

ถ้าท่านมีเนื้องอกขนาดเล็ก แพทย์อาจเห็นว่าทางเลือกที่ดีที่สุดคือเพียงเฝ้าสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด ทั้งนี้เพราะเนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีการเติบโตช้ามากและอาจไม่ทำให้เกิดอาการใดๆเลยในระยะยาว อย่าลืมว่าเนื้องอกบนเส้นประสาทหูไม่ใช่มะเร็งและไม่แพร่กระจาย ดังนั้นจึงค่อนข้างปลอดภัยที่จะเฝ้าดูสักระยะหนึ่ง ตลอดจนการรักษาอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้ ดังนั้นจึงต้องหาสมดุลระหว่างความเสี่ยงกับผลดีที่ได้จากการรักษา หากแพทย์แนะนำให้เฝ้าสังเกตอาการ ท่านจะต้องได้รับการตรวจด้วยการสแกน MRI อย่างสม่ำเสมอ

วิธีหลักในการรักษาโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูคือ การผ่าตัด หรือ การฉายรังสี โดยการเลือกวิธีการรักษาขึ้นอยู่กับ

- ความพร้อมที่ท่านจะได้รับการผ่าตัดหรือการฉายรังสี ตัวอย่างเช่น อายุ และ สุขภาพ

- ขนาดและตำแหน่งของเนื้องอกซึ่งจะมีผลต่อการเลือกวิธีการรักษา

ผลจากการตรวจและสแกนจะช่วยในการตัดสินใจว่าวิธีการรักษาแบบใดดีที่สุดสำหรับท่าน

การผ่าตัด

ภาพจาก google

หมอผ่าตัดสมอง (ประสาทศัลยแพทย์) หรือ หมอผ่าตัด หู คอ จมูก อาจเป็นผู้ผ่าตัดท่าน ขึ้นอยู่กับขนาดและตำแหน่งบนเส้นประสาทหู (vestilulocochlear) ในสมอง การผ่าตัดจะต้องมีการวางยาสลบ

ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะได้รับการรักษาด้วยการผ่าตัด และประมาณ 95% ของผู้ป่วยจะสามารถตัดเนื้องอกออกได้ทั้งหมด ประมาณ 5% จะเหลือบางส่วนของเนื้องอกไว้ ทั้งนี้เป็นเพราะในบางกรณีการพยายามตัดเนื้องอกออกทั้งหมดอาจเสี่ยงต่อความเสียหายของเส้นประสาทใกล้เคียง

หากมีการเหลือเนื้องอกบางส่วนไว้ ก็มักจะได้รับการรักษาด้วยการฉายรังสีเพิ่มเติม หลังจากการผ่าตัดเนื้องอกบนเส้นประสาทหู ท่านจะต้องอยู่ในโรงพยาบาลเพื่อเฝ้าดูอาการเป็นระยะเวลาหนึ่ง ท่านควรจะฟื้นตัวอย่างเต็มที่ภายใน 6-12 สัปดาห์ และหากเนื้องอกถูกตัดออกไปหมด ท่านก็ไม่ต้องมีการรักษาใดๆอีก

การฉายรังสี

ภาพจาก google

การฉายรังสีเป็นวิธีการใหม่ที่สามารถนำมาใช้รักษาเนื้องอกบนเส้นประสาทหูได้ การรักษาแบบ stereotactic radiosurgery เป็นการฉายรังสีที่แม่นยำสูงไปที่จุดเฉพาะในสมองที่เนื้องอกอยู่

การฉายรังสีแบบนี้เป็นวิธีการพิเศษที่สามารถทำได้ในโรงพยาบาลบางแห่งเท่านั้น ซึ่งจะต้องมีเครื่องมือพิเศษและมีแพทย์เฉพาะทางพิเศษในด้านนี้ ข้อดีของการรักษาด้วยวิธีนี้คือ ไม่ต้องผ่าตัด ไม่ต้องนอนโรงพยาบาล การรักษาจะเป็นการหยุดไม่ให้เนื้องอกโตขึ้น และสามารถรักษาการได้ยินได้ วิธีการนี้ใช้ได้กับเนื้องอกขนาดเล็กเท่านั้น

7. ผลที่อาจเกิดขึ้นจากการเป็นโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

สูญเสียการได้ยิน การสูญเสียการได้ยินเป็นอาการที่เกิดขึ้นบ่อยที่สุดของโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู ทั้งนี้เกิดจากเนื้องอกทำให้เส้นประสาทหูเสียหาย ถึงแม้ว่าเนื้องอกจะถูกตัดออกไปแล้วจากการผ่าตัดหรือถูกทำลายจากการฉายรังสี การสูญเสียการได้ยินก็ยังเกิดขึ้น ระดับของการสูญเสียของแต่ละคนไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับขนาดของเนื้องอก ความเสียหายของเส้นประสาทก่อนการรักษา และความยากของการรักษา มีความเป็นไปได้ว่าหลังการรักษาจะสูญเสียการได้ยินอย่างรุนแรงหรืออาจสูญเสียการได้ยินโดยสิ้นเชิงในหูข้างที่มีเนื้องอก

ภาวะน้ำคั่งในสมอง (hydrocephalus) ถ้าเนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีขนาดใหญ่ ภาวะน้ำคั่งในสมองอาจเกิดขึ้นได้ ทั้งนี้เพราะเกิดการขัดขวางการไหลของน้ำในสมอง โดยอาจเกิดแรงกดดันขึ้นในสมองและนำไปสู่สมองเสียหายอย่างถาวรถ้าไม่ได้รับการรักษา ภาวะนี้สามารถรักษาได้ด้วยการใส่ท่อช่วยระบายเพื่อลดความดันและให้น้ำในสมองไหลได้ ภาวะน้ำคั่งในสมองเกิดขึ้นน้อยมากๆถ้าหากมีการรักษาเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

ความเสียหายเกิดจากแรงกดดันที่เส้นประสาทอื่นหรือก้านสมอง หากเนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีขนาดโตขึ้นและไม่ได้รับการรักษา เนื้องอกอาจทำให้เกิดปัญหาโดยการกดทับส่วนต่างในสมอง นำไปสู่อาการต่างๆของโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหูที่ได้กล่าวมาข้างต้น การกดทับเป็นเวลานานอาจทำให้เกิดความเสียหายถาวร มีความเป็นไปได้ว่า trigeminal nerve ซึ่งควบคุมความรู้สึกบนใบหน้า หรือ facial nerve ซึ่งควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบนใบหน้า อาจได้รับความกระทบกระเทือน หากก้านสมองได้รับผลกระทบ (เกิดขึ้นน้อยมาก) ก็อาจทำให้เกิดปัญหากับการหายใจ การรูสึกตัว การไหลเวียน การทรงตัว และการควบคุมแขนขา หากได้รับการรักษาก่อนที่เนื้องอกจะมีขนาดใหญ่ปัญหาเหล่านี้ก็จะมีโอกาสเกิดขึ้นน้อยมาก

8. ผลที่อาจเกิดขึ้นภายหลังการรักษาเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

เกิดความเสียหายกับเส้นประสาทใบหน้า ทำให้เกิดอัมพาตใบหน้าได้ เส้นประสาทใบหน้าควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อใบหน้า ถ้าเนื้องอกบนเส้นประสาทหูมีขนาดใหญ่ ระหว่างการผ่าตัดอาจทำให้เกิดความเสียหายกับเส้นประสาทใบหน้าที่อยู่ติดกัน หากเส้นประสาทใบหน้าได้รับความเสียหายก็จะทำให้เกิดอัมพาตบนใบหน้าบางส่วน ซึ่งอาจทำให้เกิดหน้าเบี้ยวบนด้านที่เกิดเนื้องอก ในบางกรณีการทำกายภาพบำบัดสามารถช่วยได้ แต่บางกรณีก็ไม่สามารถช่วยได้ ดังนั้นในระหว่างการผ่าตัด การป้องกันความเสียหายต่อเส้นประสาทใบหน้าเป็นเรื่องที่ได้รับการดูแลเป็นอย่างมาก

เกิดความเสียหายกับเส้นประสาทหู ทำให้สูญเสียการได้ยิน อย่างที่ได้กล่าวมาแล้ว การสูญเสียการได้ยินระดับใดระดับหนึ่งเกิดขึ้นเป็นปกติสำหรับโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู

เกิดความเสียหายกับเส้นประสาทไตรเจมินัล (trigeminal nerve) ทำให้เกิดการชาบนใบหน้า เช่นเดียวกับความเสียหายที่เกิดกับเส้นประสาทใบหน้าในระหว่างผ่าตัดเนื้องอกออกเส้นประสาทไตรเจมินัลก็อาจเกิดความเสียหายได้ ซึ่งจะทำให้สูญเสียการรับความรู้สึกบนใบหน้าบางส่วน

9. การกลับมาเติบโตใหม่ของเนื้องอก

น้อยกว่า 5% ที่เนื้องอกจะเติบโตใหม่ ดังนั้นเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นน้อยมากแต่ก็เป็นไปได้ หลังจากได้รับการรักษาโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู ท่านจะได้รับการนัดให้มาตรวจติดตามเป็นระยะๆเพื่อตรวจว่าเนื้องอกมีการเติบโตใหม่หรือไม่

10. แหล่งข้อมูลอื่นเกี่ยวกับโรคนี้

เว็บเนื้องอกสมองภาษาไทย http://www.thaibraintumor.com/

สมาคมโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู https://www.anausa.org/overview/what-is-acoustic-neuroma

เว็บให้ข้อมูลผู้ป่วย http://www.patient.co.uk/health/acoustic-neuroma-leaflet

เว็บเกี่ยวกับปัญหาเวียนหัวและการทรงตัว http://www.dizziness-and-balance.com/disorders/tumors/acoustic_neuroma.htm

เว็บให้ข้อมูลด้านการแพทย์ http://www.nhs.uk/conditions/Acoustic-neuroma/Pages/Introduction.aspx

คลิปให้ความรู้เกี่ยวกับโรคเนื้องอกบนเส้นประสาทหู https://www.youtube.com/watch?v=18d-m7fBoII

คลิปบรรยายของแพทย์ https://www.youtube.com/watch?v=ZbS4K9ENMAg

คลิปการผ่าตัด https://www.youtube.com/watch?v=PBE5rQ7B0Ls