แอร์ร้อน แอร์หนาว: ปัญหาเล็กที่ไม่เล็กจากการติดตั้งเทอร์โมสตัทไม่เหมาะสมในอาคาร

จักรพันธ์ ภวังคะรัตน์, Member ASHRAE

Head of Property and Asset Management, JLL Thailand

อดีตนายกสมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย (ACAT)

2 August 2025

บทนำ: ความไม่สบายในอาคารที่ควบคุมได้

คุณเคยรู้สึกไหมว่าในห้องประชุมเดียวกัน มุมหนึ่งหนาวจนต้องขอผ้าคลุม ในขณะที่อีกมุมกลับรู้สึกร้อนอบอ้าว ทั้งที่ระบบปรับอากาศกำลังทำงานอยู่เต็มที่? ปัญหา “แอร์ร้อน แอร์หนาว” นี้ดูเหมือนเรื่องเล็ก แต่ในความเป็นจริงกลับสร้างความไม่สบายให้ผู้ใช้อาคารอย่างมหาศาล และส่งผลต่อประสิทธิภาพการทำงาน สุขภาพ และแม้กระทั่งพลังงานที่ใช้ไปอย่างเปล่าประโยชน์

หนึ่งในสาเหตุสำคัญที่มักถูกมองข้าม คือ การติดตั้งเทอร์โมสตัท (Thermostat) หรือ “ตัววัดและควบคุมอุณหภูมิ” ที่ไม่เหมาะสมกับลักษณะพื้นที่ ใช้งานผิดวิธี หรือออกแบบมาไม่รองรับความหลากหลายของสภาพแวดล้อมภายในอาคาร

บทความนี้จะพาไปสำรวจว่า ปัญหาเรื่องเทอร์โมสตัทส่งผลต่อความสบายภายในอาคารอย่างไร และเราจะสามารถออกแบบ ปรับปรุง หรือแก้ไขให้ดียิ่งขึ้นได้อย่างไร

ส่วนที่ 1: เทอร์โมสตัทคืออะไร และทำหน้าที่อย่างไร

เทอร์โมสตัท (Thermostat) คืออุปกรณ์ที่ใช้ตรวจวัดอุณหภูมิของพื้นที่ และสั่งงานระบบปรับอากาศ ให้เปิดหรือปิดตามค่าที่ตั้งไว้ จุดประสงค์หลักคือเพื่อควบคุมอุณหภูมิให้คงที่ตามความต้องการของผู้ใช้งาน

เทอร์โมสตัทมีหลายประเภท เช่น

• แบบ On-Off: ทำงานตามช่วงอุณหภูมิที่ตั้งไว้

• แบบ Digital: แสดงผลอุณหภูมิแบบแม่นยำ สามารถตั้งค่าล่วงหน้าได้

• แบบ Smart Thermostat: เชื่อมต่อกับระบบอัตโนมัติ สั่งงานผ่านแอป และเรียนรู้พฤติกรรมผู้ใช้งาน

แม้เทอร์โมสตัทจะเป็นอุปกรณ์เล็กๆ แต่ถือเป็น “จุดควบคุมระบบแอร์ทั้งพื้นที่” ที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อคุณภาพอากาศและความรู้สึกของผู้ใช้อาคาร

ส่วนที่ 2: ปัญหาการติดตั้งเทอร์โมสตัทไม่เหมาะสม

ในการใช้งานจริง พบว่าหลายอาคารมักเผชิญกับความผิดพลาดในการติดตั้งเทอร์โมสตัท ดังนี้:

2.1 ติดตั้งในตำแหน่งที่ไม่เหมาะสม

ตัวอย่างเช่น ติดไว้ใกล้หัวจ่ายลมเย็น ใกล้ประตู ใกล้หน้าต่างที่มีแสงแดดส่อง หรือติดไว้หลังคอมพิวเตอร์ที่ปล่อยความร้อน ซึ่งทำให้ตัวเทอร์โมสตัทรับรู้ค่าอุณหภูมิ “ผิดไปจากความเป็นจริงในพื้นที่ใช้งานจริง”

2.2 ใช้เทอร์โมสตัทตัวเดียวควบคุมพื้นที่ใหญ่เกินไป

พบได้บ่อยในอาคารสำนักงาน พื้นที่ห้องประชุม หรือโถงใหญ่ ซึ่งบางครั้งใช้เทอร์โมสตัทเพียง 1 ตัวในการควบคุมอุณหภูมิพื้นที่กว่า 100 ตร.ม. ในขณะที่พื้นที่ภายในมีลักษณะแตกต่างกัน เช่น มุมหนึ่งโดนแดด อีกมุมหนึ่งเป็นโซนไม่มีแดด ทำให้ควบคุมอุณหภูมิให้เหมาะสมทั้งพื้นที่เป็นไปไม่ได้

2.3 ไม่มีการแยกควบคุมตามโซนใช้งาน

พื้นที่ที่มีลักษณะใช้งานต่างกัน เช่น โซนแผนกงานเอกสารที่ใช้คนไม่มาก กับโซนปฏิบัติการที่ใช้คอมพิวเตอร์จำนวนมาก กลับถูกควบคุมโดยเทอร์โมสตัทชุดเดียวกัน ทำให้บางส่วนหนาวเกินไป และบางส่วนร้อนเกินไป

2.4 เทอร์โมสตัทเสีย หรือไม่ได้สอบเทียบ

เทอร์โมสตัทที่ใช้งานมานานอาจมีความคลาดเคลื่อนจากค่าจริง โดยเฉพาะหากไม่มีการสอบเทียบหรือบำรุงรักษาอย่างสม่ำเสมอ ส่งผลให้ระบบปรับอากาศทำงานผิดพลาด เช่น ทำงานเกินความจำเป็น หรือไม่ทำงานแม้พื้นที่จะร้อน

ส่วนที่ 3: ผลกระทบที่ตามมามากกว่าที่คิด

แม้ดูเหมือนเป็นเรื่องเล็ก แต่การติดตั้งเทอร์โมสตัทไม่เหมาะสมทำให้เกิดผลกระทบต่อหลายด้าน ดังนี้:

• ความสบายของผู้ใช้งาน: ความร้อนหรือหนาวเกินไปส่งผลให้เกิดความรู้สึกไม่สบาย (Thermal Discomfort) ซึ่งมีผลโดยตรงต่อสมาธิ การทำงาน และสุขภาพ

• การใช้พลังงานที่เกินความจำเป็น: เมื่อเทอร์โมสตัทอ่านค่าอุณหภูมิผิด ระบบจะทำงานมากกว่าที่ควร ทำให้สิ้นเปลืองพลังงานโดยไม่จำเป็น

• เสียงบ่นจากผู้เช่า/พนักงาน: ทำให้ผู้จัดการอาคารต้องรับเรื่องร้องเรียนบ่อยครั้ง สร้างภาระและต้นทุนด้านการจัดการ

• อายุการใช้งานระบบลดลง: การที่ระบบทำงานเกินปกติ ย่อมทำให้ชิ้นส่วนสึกหรอเร็วขึ้น และต้องซ่อมหรือเปลี่ยนบ่อยกว่าปกติ

ส่วนที่ 4: แนวทางการแก้ไขปัญหา

4.1 ออกแบบระบบควบคุมอุณหภูมิเป็น “โซนย่อย” (Zoning)

ในอาคารที่มีการใช้งานหลากหลาย ควรออกแบบระบบ HVAC โดยแยกการควบคุมอุณหภูมิเป็นโซน เช่น:

• แยกตามทิศที่รับแดด

• แยกตามความหนาแน่นของผู้ใช้งาน

• แยกตามลักษณะกิจกรรม (เช่น ห้องประชุม ห้องแล็บ โถงรับแขก)

4.2 ติดตั้งเทอร์โมสตัทในตำแหน่งที่เหมาะสม

ควรอยู่ในบริเวณที่เป็นตัวแทนของอุณหภูมิพื้นที่ ไม่ควรใกล้หัวจ่ายลมเย็น ประตู หน้าต่าง ช่องลม หรือแหล่งความร้อน

4.3 ตั้งโปรแกรมและสอบเทียบเทอร์โมสตัทอย่างสม่ำเสมอ

ควรมีการตั้งค่าที่สอดคล้องกับลักษณะการใช้งานจริง และมีการตรวจสอบค่าความคลาดเคลื่อนเป็นประจำ

4.4 เพิ่มการมีส่วนร่วมของผู้ใช้อาคาร

อาจติดตั้งหน้าจอแสดงอุณหภูมิที่มองเห็นได้ หรือเปิดช่องทางให้ผู้ใช้อาคารสามารถแจ้งความรู้สึกไม่สบายผ่านระบบออนไลน์ เพื่อให้ทีมงานปรับค่าให้เหมาะสม

สรุป: ปรับจุดเล็ก แก้ปัญหาใหญ่

เทอร์โมสตัทอาจดูเหมือนอุปกรณ์เล็กๆ แต่หากวางผิดที่ ใช้ผิดวิธี หรือออกแบบระบบควบคุมไม่เหมาะสม ก็สามารถสร้างผลกระทบที่ใหญ่หลวงได้ทั้งต่อความสบายของผู้ใช้อาคารและต้นทุนพลังงานของเจ้าของอาคาร

การแก้ไขปัญหาอาจเริ่มจากการ สำรวจจุดติดตั้ง ปรับปรุงระบบควบคุม และปรับแนวคิดเรื่อง “การออกแบบเพื่อความสบายของคน” ให้อยู่ในใจของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องตั้งแต่ต้นทางของโครงการ