หลังแผ่นดินไหว ตรวจระบบปรับอากาศแบบมืออาชีพใน 6 ขั้นตอน

จักรพันธ์ ภวังคะรัตน์

อดีตนายกสมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย (ACAT)

Past-President ASHRAE Thailand

Head of Property and Asset Management, JLL Thailand

13 April 2025

เมื่อเกิดแผ่นดินไหว สิ่งสำคัญอันดับแรกคือความปลอดภัยของผู้คน แต่ทันทีที่เหตุการณ์สงบลง ทีมงานซ่อมบำรุงต้องรีบเข้าตรวจสอบความปลอดภัยของระบบอาคารที่สำคัญ—โดยเฉพาะระบบ HVAC (Heating, Ventilation, and Air Conditioning) หรือระบบปรับอากาศ ซึ่งไม่ใช่เพียงแค่เรื่องของความสบาย แต่ในประเทศไทย ระบบเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในโรงพยาบาล ศูนย์ข้อมูล อาคารสูง และห้างสรรพสินค้า

บทความนี้จะช่วยแนะนำแนวทางการตรวจสอบระบบ HVAC หลังเกิดแผ่นดินไหว โดยเฉพาะสำหรับอาคารในประเทศไทย

บริบทของแผ่นดินไหวในประเทศไทย

แม้ประเทศไทยจะไม่ตั้งอยู่บนแนวรอยเลื่อนหลัก แต่พื้นที่หลายแห่งก็ได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหวที่มีศูนย์กลางอยู่ในพม่า ลาว หรือทะเลอันดามัน เช่น แผ่นดินไหวขนาด 6.1 ที่เชียงรายในปี 2557 และขนาด 7.7 ที่มัณฑะเลย์ เมื่อ 28 มีนาคม ปี 2568 เป็นสัญญาณเตือนที่ชัดเจนถึงความเปราะบางของโครงสร้างอาคารในประเทศ

พื้นที่เสี่ยงที่ควรเฝ้าระวังเป็นพิเศษ:

• ภาคเหนือ (เชียงราย เชียงใหม่ น่าน)

• ชายแดนตะวันตก (ตาก กาญจนบุรี)

• บางส่วนของกรุงเทพฯ และปริมณฑล (เสี่ยงต่อคลื่นไหวสะเทือนที่ขยายผ่านดินอ่อน)

อาคารหลายแห่ง โดยเฉพาะอาคารเก่า อาจไม่มีการยึดอุปกรณ์ระบบ MEP อย่างถูกต้องตามหลักการป้องกันแรงสั่นสะเทือน

1. รู้จักจุดสำคัญที่ต้องตรวจ

ในสภาพอากาศร้อนชื้นของไทย ระบบ HVAC มีความสำคัญทั้งด้านความปลอดภัยและการควบคุมสภาพแวดล้อม โดยเฉพาะใน:

• โรงพยาบาล

• ศูนย์คอมพิวเตอร์

• อาคารสำนักงานสูง

• ห้างสรรพสินค้าและโรงแรม

อุปกรณ์ที่ควรตรวจสอบเป็นลำดับแรก:

• AHU/FCU แบบแขวนเพดานในห้องผู้ป่วยหรือโถงทางเดิน

• คูลลิ่งทาวเวอร์หรือเครื่องทำความเย็นบนหลังคา

• ท่อส่งลมและท่อน้ำเย็นภายนอกอาคาร

• ระบบระบายอากาศฉุกเฉินและพัดลมควบคุมความดัน

2. ตรวจสอบจากภายนอกเข้าใน – จากบนลงล่าง

เริ่มจากจุดที่เสี่ยงมากที่สุด เช่น:

อุปกรณ์บนหลังคา

• ตรวจสอบการหลุดจากฐานยึด การเอียง หรือท่อล้ม

• ดูว่ามีรอยรั่วของท่อแก๊สหรือท่อน้ำยาหรือไม่

• ตรวจสอบโครงยึด หากเป็นเหล็กเก่าอาจผุพังง่าย

ห้องเครื่องกล (Mechanical Rooms)

• ตรวจสอบจุดยึดของชิลเลอร์ AHU หรือหม้อไอน้ำ

• ดูว่ามีน้ำรั่วจากท่อ หรือเกิดไฟฟ้าลัดวงจรหรือไม่

• ตรวจสอบการทำงานของแผงควบคุมและเซ็นเซอร์

อุปกรณ์แขวนใต้ฝ้า

• ตรวจสอบ FCU ว่ายึดแน่นหรือไม่

• เช็กสายรัด ฉนวน และจุดรองรับแรงสั่น

• ดูท่อน้ำทิ้งว่าแตกรั่วหรือขยับหลุดหรือไม่

3. เครื่องมือที่ควรมีในภาคสนาม

• เครื่องตรวจแก๊สรั่ว

• เครื่องตรวจการรั่วน้ำยาแอร์ (R-134a, R-410a)

• ไฟฉาย กล้องถ่ายรูป หรือแท็บเล็ตพร้อมแบบฟอร์ม

• PPE: หมวกนิรภัย ถุงมือ รองเท้านิรภัย หน้ากาก

• เครื่องวัดความชื้น (สำหรับพื้นที่น้ำรั่ว)

• แผ่นแบบฟอร์มการตรวจภาคสนาม (สามารถใช้ Microsoft Forms หรือ LINE สำหรับรวบรวมข้อมูลได้แบบเรียลไทม์)

4. จะเปิดระบบได้หรือไม่?

ก่อนพิจารณาเปิดระบบ HVAC ต้องมั่นใจว่า:

• โครงสร้างอุปกรณ์ยังอยู่ในตำแหน่ง ยึดแน่น ไม่ล้ม

• ไม่มีการรั่วของน้ำยาแอร์ แก๊ส หรือท่อน้ำ

• ระบบไฟฟ้าปลอดภัย ไม่มีไฟลัดวงจร

• ระบบควบคุมยังตอบสนองและไม่มีสัญญาณเตือน

5. โรงพยาบาล และอาคารสำคัญ

อาคารประเภทนี้มักต้องรายงานและบันทึกการตรวจสอบตามมาตรฐาน เช่น HA

• ตรวจสอบความดันอากาศระหว่างห้องสะอาด-ห้องสกปรก

• ตรวจสอบระบบกรองอากาศ HEPA

• สำรองพัดลมหรือเครื่องทำความเย็นในกรณีไฟดับ

• ระบบระบายอากาศของเครื่องกำเนิดไฟฟ้า

6. อย่าลืม “แผ่นดินไหวตาม” (Aftershocks)

แผ่นดินไหวตามอาจทำให้ส่วนที่หลวมอยู่แล้วหลุดร่วงภายหลัง เช่น ท่อลมตกจากเพดานหลังเกิดเหตุหลายชั่วโมง ควรมีการตรวจซ้ำหากมี Aftershock

สรุปส่งท้าย

แม้ประเทศไทยจะไม่ใช่เขตแผ่นดินไหวรุนแรง แต่แผ่นดินไหวระดับปานกลางก็สามารถทำให้อุปกรณ์ HVAC เสียหายรุนแรงได้ โดยเฉพาะในอาคารที่ไม่มีการติดตั้งหรือบำรุงรักษาอย่างเหมาะสม

การตรวจสอบหลังแผ่นดินไหวเป็นภารกิจสำคัญที่ช่วยป้องกันความเสี่ยง รองรับการใช้งานอาคารอย่างปลอดภัย และฟื้นฟูระบบได้อย่างมีประสิทธิภาพ

เตรียมพร้อมไว้—เพื่ออาคารที่ปลอดภัยในทุกสถานการณ์

Acknowledgement:

"This article was generated with the assistance of ChatGPT, an AI language model, and subsequently reviewed and edited by the author."